ارزیابی تحمل دوازده ژنوتیپ اصلاح‌شده جو در برابر تنش خشکی در شرایط خشک و گرم

نوع مقاله : پژوهشی

چکیده

تنش خشکی ناشی از کم‌آبی و گرمای آخر دوره رشد، از مشکلات مهم در کشاورزی به‌شمار رفته و یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش عملکرد گیاهان زراعی می‌باشد. به‌منظور بررسی میزان تحمل جو به تنش خشکی، 12 ژنوتیپ اصلاح‌شده جو در منطقه نیمه‌‌گرمسیر گچساران در دو شرایط آبی و دیم در دو سال زراعی 1386-1384 در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که در شرایط دیم، تمامی ژنوتیپ‌های مورد مطالعه از نظر تمامی خصوصیات اندازه‌گیری شده دچار کاهش نسبی گردیدند. بیش‌ترین کاهش عملکرد مربوط به ژنوتیپ‌‌های شماره 5 و 8 (به‌ترتیب با 60/2 و 68/1 تن در هکتار کاهش عملکرد) بود، در حالی‌که ژنوتیپ شماره 10 کم‌ترین تأثیر (77/0 تن در هکتار کاهش عملکرد) را از شرایط دیم پذیرفت. تجزیه همبستگی نشان داد که عملکرد در شرایط آبی با عملکرد در شرایط دیم، 622/0 همبستگی دارد که بیانگر مفید بودن انجام گزینش برای عملکرد در شرایط مساعد (YP) و تأثیر مثبت آن بر عملکرد در شرایط تنش (YS) می‌باشد. مقایسه شاخص‌های مختلف ارزیابی واکنش ژنوتیپ‌ها به تنش خشکی نشان داد که میان نتایج به‌دست آمده از گروه شاخص‌های ارزیابی حساسیت به خشکی با گروه شاخص‌های ارزیابی تحمل به خشکی تطابقی وجود ندارد؛ به‌طوری‌که از نظر شاخص‌های سه‌گانه ارزیابی حساسیت به خشکی، شامل تحمل، افت محصول‌دهی و شاخص حساسیت به تنش، ژنوتیپ‌‌های شماره 10، 9 و 4 دارای کم‌ترین حساسیت در برابر خشکی بودند، اما از نظر شاخص‌های چهارگانه ارزیابی تحمل خشکی، شامل میانگین محصول‌دهی، تحمل به تنش، میانگین هندسی محصول‌دهی و میانگین هارمونیک، ژنوتیپ‌‌های شماره 5، 6 و 11 به‌عنوان ژنوتیپ‌های متحمل به خشکی شناخته شدند. برای انتخاب و معرفی بهترین معیار(های) تحمل به خشکی، همبستگی هر یک از شاخص‌های فوق با عملکرد تحت شرایط مساعد و تنش محاسبه گردید. نتایج این تجزیه نشان داد که هیچ‌یک از شاخص‌های سه‌گانه حساسیت به خشکی (شامل TOL، LOS و SSI)، در شرایط دیم با عملکرد دانه همبستگی معنی‌داری نداشتند، این در حالی است که شاخص‌های ارزیابی تحمل به خشکی (شامل MP، STI، GMP و HAR) در هر دو شرایط آبی و دیم با عملکرد همبستگی بسیار معنی‌داری داشتند. بنابراین، استفاده از این چهار شاخص برای ارزیابی تحمل خشکی در برنامه‌های اصلاحی می‌تواند مفیدتر باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation of drought tolerance of twelve improved barley genotypes in dry and warm condition

چکیده [English]

Drought stress due to water deficit and terminal temperatures is a serious problem in agriculture, and it is one of the most important factors contributing to crop yield loss. To evaluate drought tolerance of barley, 12 advanced barley genotypes were studied in two rainfed and irrigated conditions (in a subtropical region, Gachsaran) in 2006-2007 in a RCB design with three replications. Results revealed that all genotypes showed some loss in all studied characteristics in water deficit stress. The most yield loss due to drought stress was observed for genotypes #5 and #8 (2.6 and 1.68 t ha-1, respectively), while genotype #10 showed the least yield loss (0.77 t ha-1). Correlation analysis showed that yield in irrigated environment was correlated with yield in water deficit condition (r=0.62), indicating that selection for yield in normal conditions (YP) will be desirable and will positively affect yield under drought stress (YS). The comparisons between different evaluation indeces of drought response to drught show that there was not colinearity between the results obtained by two group indeces (sensitivity evaluation indices vs. tolerance evaluation indices) in identification of tolerant genotypes, so that with TOL, LOS and SSI, lines #10, 9 and 4 had least sensitivity, while with MP, STI, GMP and HAR, lines #5, 6 and 11 had highest drought tolerance. To choose and introduce best criteria of drought tolerance, the correlation of above indices with yield under normal and drought stress was evaluated. Results showed that none of sensitivity evaluation indices (TOL, LOS and SSI) had significant correlations with yield under stress, while all tolerance evaluation indices (MP, STI, GMP and HAR) had significant correlations with yield under both conditions, indicating that using these later criteria for evaluation of drught tolearnce will be more desirable in breeding programes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • barley
  • Rainfed condition
  • Drought stress
  • Advanced genotypes